Podstawowe pojęcia pszczelarskie przydatne dla każdego miłośnika pszczół.

Apiterapia to praktyka wykorzystywania produktów pszczelich do celów zdrowotnych, zarówno dla ludzi, jak i zwierząt.

Barć to komora wydrążona w pniu drzewa, służąca jako miejsce hodowli pszczół. Najczęściej umieszczano je na dębach i sosnach, rzadziej na grabach, bukach czy lipach. Choć czasem wykorzystywano naturalne dziuple, zazwyczaj były one specjalnie drążone. Barcie były używane przed rozpowszechnieniem się typowych uli.

Bezmateczność to stan, w którym rodzina pszczela nie ma królowej.

Brzeczka miodowa to mieszanka miodu, wody i drożdży, często z dodatkiem przypraw, używana do produkcji miodów pitnych.

Cicha wymiana matki to proces, w którym pszczoły hodują nową matkę pszczelą przy obecności starej, bez etapu rójki.

Choroba woreczkowa czerwiu to choroba czerwiu spowodowana przez wirus SBV.

Czerw to termin pszczelarski odnoszący się do wszystkich stadiów rozwojowych pszczoły miodnej przed wygryzieniem z komórki - od jaja złożonego przez matkę do wygryzienia się pszczoły z komórki.

Czerw kryty (zakryty) to larwy pszczoły od około 10 dnia po zniesieniu jajeczka, które znajdują się w komórkach plastra zasklepionych woskiem aż do momentu wygryzienia się.

Czerw rozstrzelony to nieregularne, luźne rozmieszczenie czerwiu na plastrze, co świadczy o niepełnej sprawności matki pszczelej, w przeciwieństwie do czerwiu zwartego.

Czerwienie to proces składania jaj przez matkę w komórkach plastra.

Dennica to dno ula. Dennica może być wysoka lub niska, w zależności od konstrukcji. Często stosuje się również poławiacze pyłku umieszczone w dennicy.

Deseczka przegrodowa służy do podziału ula leżaka na dwie części podczas gospodarki dwurodzinnej i formowania odkładów obok rodziny zasadniczej. Deseczka taka musi przylegać do ścian ula i do jego dna.

Dłuto pasieczne to płaskownik stalowy o grubości około 4 mm, ze spłaszczonymi, rozszerzonymi i zaostrzonymi końcami, o długości 18-20 cm i szerokości 2 cm w środkowej części. Jeden koniec na długości 1 cm jest zagięty pod kątem prostym. Dłuto pasieczne służy do rozdzielania elementów ula połączonych kitem pszczelim oraz zeskrobywania kitu i wosku z ramek.

Drużak to kolejny po pierwaku rój opuszczający ul, w którym znajduje się jedna lub więcej młodych królowych.

Dzika zabudowa to budowanie przez pszczoły komórek poza ramkami, pod ich spodnimi belkami lub przy ścianach ula. Dzika zabudowa wprowadza chaos do ula i utrudnia pracę pszczelarzowi. Świadczy o tym, że młodym pszczołom brakuje miejsca do budowy plastrów.

Fruktoza (C6H12O6) to cukier owocowy - najbardziej słodki z cukrów, występujący w wysokiej koncentracji w miodzie.

Glukoza (C6H12O6) to cukier gronowy - cukier prosty, niezbędny dla procesów metabolicznych organizmów żywych, występujący w wysokiej koncentracji w miodzie.

Imago to dorosła postać pszczoły.

Jad pszczeli (apitoksyna) to wydzielina produkowana przez gruczoł jadowy żeńskich osobników pszczoły miodnej.

Kiślica to łagodna forma Zgnilca europejskiego (EFB).

Kłąb budujący to grupa pszczół gromadzących się blisko plastra budowanego z wosku. Pszczoły tworzące kłąb budujący generują temperaturę 32-34 stopni niezbędną do wydzielania wosku. Czasami temperatura w kłębie budującym może dochodzić nawet do 39 stopni.

Kłąb zimowy to grupa pszczół, które zimują, tworząc strukturę przypominającą nieco spłaszczoną kulę, aby chronić się przed zimnem. Wewnątrz tego skupiska, składającego się z warstw pszczół i plastrów, robotnice generują ciepło kosztem spożywanego miodu. Robotnice generują ciepło poprzez ruch mięśni tułowia. W gnieździe utrzymują temperaturę około 18-20 °C jesienią i na początku zimy, a około 34 °C na przedwiośniu, gdy rozpoczyna się czerwienie. Zewnętrzna warstwa kłębu, składająca się z ciał pszczół siedzących zwarcie, rozluźnia się przy wzroście temperatury zewnętrznej i staje się bardziej zwarta przy jej spadku, co powoduje zmiany objętości kłębu. Kłąb zimowy umieszcza się jesienią na plastrach naprzeciw wylotu, a zimą powoli przesuwa się ku górze i ku tyłowi gniazda, stopniowo zjadając miód, z którego wcześniej zgryzają zasklep.

Kószka to dawna forma ula wykonanego ze słomy o kształcie kopuły lub dzwonu.

Krata odgrodowa służy do oddzielania gniazda ula od miodni. Zapobiega przechodzeniu matki i składaniu jaj w części ula, gdzie gromadzony jest miód.

Larwa to etap rozwoju owadów. Okres larwalny pszczół trwa około 9 dni u robotnic, 11 dni u trutnia i około 7 dni u królowej. W stadium larwalnym dochodzi do 5 linień. Ostatnia wylinka odbywa się w zasklepionej komórce, po czym larwa przepoczwarza się w dorosłego owada. Młode larwy są karmione wyłącznie mleczkiem pszczelim, do pokarmu starszych larw (oprócz larw w matecznikach) dodawany jest pyłek i miód.

Linienie to proces zrzucania oskórka podczas wzrostu larw.

Lot godowy to lot królowej i trutni, podczas którego młoda królowa kopuluje w powietrzu z trutniami.

Matecznik to pojedyncza komórka w ulu, którą pszczoły budują wyłącznie do hodowania w niej jednej matki. Mateczniki są najczęściej budowane przez pszczoły u dołu plastra skierowane ku dołowi ula. Wyróżnia się trzy rodzaje mateczników: rojowe, ratunkowe i na cichą wymianę.

Matka strutowiała to matka składająca niezapłodnione jajeczka, z których wylęgają się tylko trutnie. Taki efekt może mieć miejsce, gdy nasienie w zbiorniczku nasiennym matki się skończy.

Matka trutowa to niezapłodniona matka składająca tylko jaja, z których wylęgają się trutnie. Taka matka składa niezapłodnione jaja do normalnych komórek, co powoduje, że larwy trutni z takich komórek są źle odżywiane i wiele z nich ginie. Larwy wyprostowane nie mieszczą się w komórkach, pszczoły nadbudowują i zasklepiają wypukłymi wieczkami tworząc tzw. czerw garbaty.

Melecytoza to trójcukier, typowy składnik miodów spadziowych.

Miodarka / wirówka to urządzenie do pozyskiwania miodu z plastrów. Składa się z zbiornika - beczki i mechanizmu obrotowego umieszczonego wewnątrz tego zbiornika. Obecnie stosuje się trzy typy miodarek: diagonalne, radialne i kasetowe.

Nadstawka to część ula umieszczana na gnieździe, najczęściej używana do utworzenia miodni.

Oblot oczyszczający (wiosenny) to pierwszy po zimie wylot pszczół z ula w celu opróżnienia jelit.

Obsiadające pszczoły to pszczoły znajdujące się na plastrze.

Odkład to sztucznie utworzona nowa rodzina pszczół na 3-4 ramkach z czerwiem, pszczołami i matką. W takiej formie najczęściej nabywa się rodziny pszczele od hodowcy.

Odsklepiacz to narzędzie do zdejmowania woskowych wieczek komórek z miodem - zasklepu. W małych pasiekach stosuje się odsklepiacze widelcowe/ogłowe lub noże do odsklepiania. Dla dużych pasiek dostępne są urządzenia do automatycznego odsklepiania - odsklepiarki mechaniczne.

Odsklepianie to proces zdejmowania woskowych wieczek - zasklepów z komórek z miodem na plastrze.

Odstojnik to zbiornik do przechowywania miodu zaraz po miodobraniu, wyposażony w zawór w dolnej jego części. Znacznie ułatwia oczyszczanie i konfekcjonowanie miodu.

Opalitka to okrągła, wypukła etykieta używana do oznaczania matek pszczelich. Przykleja się ją na tułów matki. Opalitki są dostępne w pięciu kolorach, które odpowiadają roku narodzin matki, a także mają numer, który ułatwia identyfikację matek. Kolory na poszczególne lata to: 2013 – czerwony, 2014 – zielony, 2015 – niebieski, 2016 – biały, 2017 – żółty, 2018 – czerwony, itd.

Pakiet to sztucznie stworzona rodzina pszczela, składająca się z około 1 kg pszczół i matki składającej jaja.

Partenogeneza (dzieworództwo) to forma rozmnażania bezpłciowego, polegająca na rozwoju potomstwa z niezapłodnionej komórki jajowej. W przypadku pszczół wynikiem partenogenezy są trutnie.

Pasieka to miejsce, gdzie pszczelarz prowadzi hodowlę pszczół. Oznacza to zwarty obszar, na którym ustawione są ule oraz pozostały sprzęt pasieczny, pracownia i inne budynki gospodarcze służące do hodowli pszczół.

Patoka to świeży, płynny miód, w przeciwieństwie do już skrystalizowanego krupca.

Pień to potocznie zwana rodzina pszczela znajdująca się w ulu. Termin ten pochodzi z czasów bartnictwa, kiedy rodziny pszczele były umieszczane w pniach drzew.

Pierzga to pokarm pszczół, który powstaje w wyniku fermentacji pyłku roślin owadopylnych (entomofilnych) lub wiatropylnych zbieranego przez pszczoły robotnice. Z zebranego pyłku pszczoły formują na ostatniej parze odnóży obnóża. Po przyniesieniu do ula (gniazda) składają je do komórek plastra, a pszczoły ulowe (młode) ubijają je w komórce. W temperaturze ula i warunkach beztlenowych zachodzi fermentacja mlekowa zgromadzonego pyłku. Pierzga jest gromadzona przy czerwiu. Pierzga jest więc naturalnie przetworzonym przez pszczoły pyłkiem kwiatowym, który dodatkowo został wzbogacony wydzielinami organizmów pszczół. Pierzga jest pokarmem larw (czerwiu otwartego) i młodych pszczół.

Podkurzacz to urządzenie do generowania dymu pomocne podczas pracy z pszczołami. Składa się z metalowego zbiornika pokrytego wieczkiem z kominem oraz skórzanego mieszka do wtłaczania powietrza do zbiornika. W metalowym zbiorniku umieszcza się próchno (najlepsze z drzew liściastych), trociny, suche łodygi słonecznika, a nawet suchy torf. Materiały te rozpalone i zamknięte w pojemniku powodują dymienie przy każdym podmuchu z mieszka.

Poławiacz pyłku to konstrukcja służąca do zbierania pyłku z odnóży pszczół. Stosuje się trzy typy poławiaczy: wylotkowy, dennicowy i powałkowy

Powałka to górne przykrycie gniazda pszczelego. Może występować w postaci płyty zakrywającej korpus z ramkami od góry. Jest osobnym elementem od daszka ula.

Produkty pszczele obejmują miód, wosk, pyłek, kit pszczeli (propolis), mleczko pszczele (gelee royale), jad pszczeli.

Przegonka to proste urządzenie służące do “przeganiania” pszczół z miodni. Przegonki umieszcza się w powałce. Pozwala ona pszczołom na przechodzenie tylko w jednym kierunku. Układając powałkę z przegonkami na dzień przed miodobraniem pomiędzy miodnią, a gniazdem i korpusem z pustymi ramkami w dniu miodobrania w miodni pozostaną tylko nieliczne pszczoły.

Pyłek kwiatowy to mikroskopijne ziarna pyłku zbierane przez pszczoły z kwiatów, które powstają w woreczkach pyłkowych męskich organów rozmnażania roślin. Pyłek odgrywa bardzo ważną rolę w odżywianiu się pszczół. Stanowi on podstawowe źródło białka, które jest niezbędnym składnikiem pokarmu larw pszczelich oraz młodych pszczół. Z pyłku kwiatowego pszczoły przygotowują pierzgę.

Ramka to drewniana konstrukcja zawieszana w ulu, wewnątrz której pszczoły budują plaster z wosku

Ramka Hoffmana to rozwiązanie konstrukcyjne ramki z poszerzanymi bocznymi belkami ramki. Beleczki są poszerzone na 1/3 długości bocznej beli od góry. Beleczki poszerzone są o 5mm z obu stron. Ramka ta utrzymuje stałą odległość pomiędzy ramkami bez konieczności stosowania beleczek odstępowych. To rozwiązanie może powodować utrudnienia podczas odsklepiania.

Rójka to naturalny proces rozmnażania pszczół, podczas którego część pszczół opuszcza ul wraz ze starą matką, aby założyć nową kolonię pszczelą.

Snoza to beleczka umieszczana poziomo w gnieździe, od której pszczoły odbudowują plaster. Jest to technika stosowana między innymi w ulu Dzierżona.

Spadź to wydzielina lub nieprzetrawione odchody mszyc lub czerwców, które spożywają soki roślin.

Szczepienie miodu to proces dodawania skrystalizowanego miodu do patoki w celu inicjowania kontrolowanej krystalizacji podczas produkcji miodu kremowego.

Świepot to dziko żyjące pszczoły miodne lub dziupla w drzewie zamieszkana przez rodzinę dzikich pszczół.

Toczek to dawne określenie pasieki.

Truteń to samiec pszczoły. Truteń pochodzi z niezapłodnionych jaj, dlatego trutnie nie mają ojca, ale mają dziadka.

Trutowisko to izolowany naturalny obszar geograficzny (wyspa, dolina itp.) o promieniu co najmniej 10 km, na którym występuje jedna linia trutni (pnie ojcowskie). Tworzenie i utrzymanie trutowisk umożliwia kontrolowane zapłodnienie matek pszczelich w celu zachowania czystości podgatunku (rasy) lub linii pszczoły miodnej lub tworzenia kontrolowanych krzyżówek. W takim miejscu matki pszczele są naturalnie zapładniane.

Trutówka anatomiczna to pszczoła robotnica, u której na skutek spożywania mleczka pszczelego i braku substancji matecznej w rodzinie rozwinęły się jajniki. Trutówki anatomiczne nie składają jaj w przeciwieństwie do trutówek fizjologicznych. Pojawienie się trutówek anatomicznych w rodzinie często świadczy o przygotowaniu rodziny do rójki.

Trutówka fizjologiczna (czerwiąca) to pszczoła robotnica, której w wyniku długotrwałego osierocenia rodziny nabrzmiały jajniki i rozpoczęła składanie jaj. Są to jaja niezapłodnione składane najczęściej do komórek trutowych. Jaja składają wielokrotnie do tej samej komórki często też na ściankach komórki (prawidłowo czerwiąca matka składa jaja dokładnie na dnie komórki). Trutówki fizjologiczne nie różnią się od innych robotnic niczym poza zachowaniem. W sytuacji gdy w rodzinie pojawiają się trutówki fizjologiczne często kończy się to zagładą rodziny.

Ulik weselny to ule o różnej pojemności i konstrukcji służące do unasienniania wyhodowanych matek, a także do przetrzymywania sztucznie zaplemnionych (inseminowanych). Rozróżnia się trzy grupy ulików: z normalną ramką gniazdową, ze średnią ramką – o ramce 1/4 lub 1/2 wielkości ramki standardowej oraz uliki bardzo małe.

Warroza to choroba pszczół wywołana przez roztocze Varroa destructor.

Węza to początkowy plaster z wosku o wyglądzie płatu wafla. Umieszczany w ramce jest podstawą do odbudowy plastra wosku. Ddaje się go aby przyśpieszyć odbudowę ramek.

Wierność jednemu gatunkowi kwiatów oznacza oblatywanie jednego gatunku kwiatów przez pszczoły zbieraczki.

Wosk pszczeli to wydzielina gruczołów woskowych żeńskich osobników niektórych gatunków pszczołowatych (Apidae). Jest to mieszanina węglowodorów, kwasów tłuszczowych, alkoholi i ich estrów. Wosk pszczół miodnych azjatyckich nazywany jest geddą.

Wylotek to otwór u dna ula umożliwiający pszczołom wchodzenie i wychodzenie z ula. W ulach leżakach, w których dennica połączona jest z korpusem na stałe otwór wylotowy wycięty jest tuż nad dnem. W ulach wielokorpusowych wylot umieszczony jest w dennicy.

Wymiana pszczół zimowych to proces trwający od lutego do kwietnia-maja, polegający na stopniowej wymianie pokolenia pszczół zimowych na wygryzające się pszczoły letnie.

Zasklep to wieczka komórek na woskowym plastrze zamykające wejście do komórki z miodem lub czerwiem.

Zatwór to deska odgrodowa służąca do odgradzania gniazda ula od wolnej przestrzeni w ulu. Zatwór powinien przylegać do ścian ula i pozostawiać szczelinę od dna ula na wysokość 10mm.

Zgnilec amerykański (AFB), zwany również zgnilcem złośliwym, to choroba pszczół.

Zimowla to okres od późnej jesieni do wczesnej wiosny, który pszczoły spędzają w kłębie zimowym nie opuszczając ula

Znamię kopulacyjne to część (oderwana) aparatu kopulacyjnego trutnia pozostała w pochwie królowej po kopulacji.